Dla potrzeb zwiększenia efektywności poboru podatków, w powołanym projekcie ustawy przewidziano powstanie dedykowanego podmiotu w formie spółki prawa handlowego. Jak wyjaśnia Ministerstwo Finansów, działanie spółki celowej nie będzie nakierowane na pozyskiwanie i administrowanie danymi podatników, ale jej głównym celem będzie przygotowanie efektywnych rozwiązań informatycznych obejmujących m. in. nowoczesne systemy teleinformatyczne oraz specjalistyczne oprogramowanie, w które wyposażona ma zostać administracja podatkowa i kontrola skarbowa. Powyższe ma na celu zwiększenie efektywności działań tych organów, które na podstawie nowej regulacji będą mieć możliwość skorzystania z nowoczesnych narzędzi dostosowanych do realiów złożonej i niejednokrotnie rozbudowanej strukturalnie działalności gospodarczej. Instrumenty, w które wyposażeni będą urzędnicy, w założeniu mają dać daleko idącą możliwość dokonywania specjalistycznych analiz celem ustalenia prawdopodobieństwa naruszenia prawa podatkowego.

Ministerstwo Finansów liczy na to, że narzędzia informatyczne ułatwią zbieranie podatków, głównie od osób unikających ich płacenia. Można przypuszczać, że chodzi zwłaszcza o podatek VAT. Niedobór tego podatku jest szacowany przez różne źródła na 25 do 40 mld zł. Zdaniem Ministerstwa straty w VAT wynikają głównie z działalności podmiotów, które nie prowadzą rzeczywistej działalności, ale wykorzystują transakcje gospodarcze do wyłudzeń tego podatku. Znaczne straty w budżecie powoduje również szara strefa. Zdaniem ministerialnych ekspertów, wdrożenie specjalistycznych algorytmów analizujących dane, przy pomocy zaawansowanych metod matematycznych bez wątpienia wspomoże urzędników w wykrywaniu bardziej złożonych oszustw, w szczególności karuzel VAT-owskich.

Z wyjaśnień Ministerstwa Finansów wynika, że „projektowane rozwiązania mają na celu wyłącznie zapewnienie organom administracji podatkowej i kontroli skarbowej narzędzi do analizy prawdopodobieństwa wystąpienia naruszenia prawa podatkowego w oparciu o dane znajdujące się w systemach teleinformatycznych ministra właściwego do spraw finansów publicznych, organów administracji podatkowej oraz kontroli skarbowej”. W tym kontekście  wątpliwości budzi kwestia wyłączenia z nadzoru nad zgromadzonymi danymi Generalnego Inspektora Ochrony Danych Osobowych. Spółka celowa będzie bowiem mogła dane przetwarzać na potrzeby opracowania odpowiednich raportów, co nie będzie wymagało zawiadomienia osób, których dane podlegają analizie. Zgodnie z projektem, w ramach opisanego badania nie znajdą bowiem zastosowania przepisy ustawy o ochronie danych osobowych. W związku z powyższym wiele środowisk wyraża słuszną opinię, że informacje takie powinny podlegać stosownym zabezpieczeniom, zwłaszcza z uwagi na kwestie tajemnicy skarbowej.

Jak podało Ministerstwo Finansów w swoim oficjalnym komentarzu z dnia 12 lutego 2016 r., proponowane rozwiązania stanowią standard administracji podatkowej wielu krajów OECD i jednocześnie są skutecznie wykorzystywane w wielu państwach Unii Europejskiej. Jednakże wydaje się, że przy wprowadzaniu tak daleko idących i zaawansowanych instrumentów analitycznych szczególną uwagę należy zwrócić na kwestie związane z ochroną danych udostępnianych przez organy administracji na zewnątrz, chronione tajemnicą skarbową oraz związane niejednokrotnie z tajemnicą handlową. Ochrona wskazanych danych stanowi bowiem kluczowy element w stosunkach pomiędzy przedsiębiorcami a organami administracji publicznej.

Adam Żądło,
Jakub Żurawiński