Uchwała została wydana w związku z pytaniem skierowanym przez zwykły skład NSA. Wydane orzeczenie ma swoje źródło w konkretnym stanie faktycznym. Spór dotyczył opodatkowania czynności przekazania wspólnikowi nieruchomości w zamian za nabyte przez spółkę udziały, w celu ich dalszego umorzenia. Pod rozwagę poddane zostało, czy taka czynność będzie wypełniać dyspozycję art. 5 ust. 1 w związku z art. 7 ust. 1 ustawy o VAT i tym samym będzie podlegać opodatkowaniu. Zwykły skład NSA wskazał dodatkowo, że kwestia budzi w orzecznictwie zasadnicze wątpliwości.  

Należy wyjaśnić, jakie kwestie wzbudziły wątpliwości składu orzekającego. Otóż organy podatkowe uważają przekazanie nieruchomości w zamian za udziały celem ich dalszego umorzenia, za odpłatną dostawę towarów. Zdaniem organów podatkowych, dochodzi do odpłatnego przeniesienia prawa do rozporządzania towarami jak właściciel. Takie rozumowanie skłoniło organy podatkowe do przyjęcia stanowiska, że przeniesienie rzeczy w zamian za udziały celem ich nabycia, jest objęte podatkiem VAT. Fiskus powoływał się przy tym na wyrok NSA z dnia 1 września 2011 r. o sygnaturze akt I FSK 1212/10. W przywołanym orzeczeniu NSA wskazał, że opodatkowaniu podlega czynność umorzenia udziałów, objętych w zamian za przekazane rzeczy, w związku z art. 7 ust. 1 ustawy o VAT. Dodatkowo, NSA w przywołanym orzeczeniu wskazał, że pojęcie „rozporządzanie towarami jak właściciel” należy rozumieć szeroko i uznać za nie każdą czynność, która w sensie ekonomicznym będzie prowadzić do podobnych skutków.

Podatnicy prezentowali w tym zakresie odmienne poglądy. Dla uzasadnienia tego stanowiska przywoływali wyrok NSA z dnia 12 lutego 2015 r. o sygnaturze akt I FSK 1814/13. Sąd wskazał w nim, że  przekazanie wynagrodzenia, nawet w formie rzeczowej, jest jedynie elementem umorzenia udziałów i nie można go sztucznie wyodrębniać dla celów podatkowych, przez co na spółce nie będzie ciążyć obowiązek uiszczenia podatku VAT.

Mając na względzie powyżej przedstawione rozbieżności, skład siedmiu sędziów uznał za zasadne wydanie w tym przedmiocie uchwały. Przedstawiając ustne motywy zapadłego rozstrzygnięcia, NSA wskazało, że opodatkowaniu podatkiem VAT podlega dostawa towarów, zaznaczając, iż zgodnie z art. 5 ust. 1 pkt. 1, czynność taka musi być odpłatna.
NSA podkreślił, że odpłatność dotyczy zarówno płatności w formie pieniężnej jak i rzeczowej. Podkreślono dodatkowo, że instytucja umorzenia udziałów na gruncie kodeksu spółek handlowych nie ma jednolitego charakteru. Ustawa przewiduje umorzenie udziałów o charakterze przymusowym, dobrowolnym oraz automatycznym. Poszczególne sposoby różnią się pomiędzy sobą przesłankami, sposobem oraz skutkami przeprowadzenia. Zasadniczo jednak, każdorazowo umorzenie udziału wiąże się z koniecznością wypłaty wspólnikowi określonego wynagrodzenia.   

Sąd wskazał, że przekazanie nieruchomości, w ramach wynagrodzenia za udziały, należy traktować jako odpłatną dostawę towarów, która podlega opodatkowaniu na podstawie art. 5 ust. 1 pkt 1 ustawy o VAT, zaś za towar należy uznać, zdaniem NSA, przekazywaną nieruchomość.

Anita Ponińska