Doniesienia medialne nie pozostawiają złudzeń – upadłość biura podróży stanowi realne zagrożenie dla tych wszystkich, którzy zamiast sami organizować sobie wypoczynek, zlecają tę czynność profesjonalnemu podmiotowi. Przerwany lub niedoszły do skutku wypoczynek rodzi jednak nie tylko negatywne emocje, ale także roszczenia na gruncie prawa cywilnego. Regulacje chroniące turystów mają przy tym źródło w unijnej dyrektywie 90/314, implementowanej w ustawie z dnia 29 sierpnia 1997 r. o usługach turystycznych (tj. Dz. U. 2014 poz. 196). Różne standardy świadczenia usług turystycznych mogłyby bowiem ograniczać swobodę świadczenia usług – jedną z czterech fundamentalnych zasad, na której oparta jest Unia Europejska. Z tego też względu konieczne było ujednolicenie ustawodawstw poszczególnych Państw Członkowskich.

Stosownie do art. 7 dyrektywy 90/314, określony przedsiębiorca działający w branży turystycznej, powinien zapewnić, na wypadek swojej niewypłacalności, dostateczne zabezpieczenie, umożliwiające zwrot nadpłaconych pieniędzy oraz powrót konsumenta z podróży. Wskazana regulacja została implementowana artykułem 5 ustawy o usługach turystycznych. Na gruncie krajowej regulacji, biuro podróży (przedsiębiorca wykonujący działalność gospodarczą w zakresie organizowania imprez turystycznych lub pośredniczenia na zlecenie klientów w zawieraniu umów o świadczenie usług turystycznych), jest zobligowany zapewnić klientom, na wypadek swojej niewypłacalności:

• pokrycie kosztów powrotu klientów z imprezy turystycznej do miejsca wyjazdu lub planowanego powrotu z imprezy turystycznej lub samemu zapewnić taki powrót;
• zwrot wpłat wniesionych tytułem zapłaty za imprezę turystyczną w wypadku, gdy z przyczyn dotyczących organizatora turystyki lub pośrednika turystycznego oraz osób, które działają w ich imieniu impreza turystyczna nie zostanie zrealizowana w całości lub w części.

Wskazane zabezpieczenie może nastąpić w jednej z następujących form:

• zawarcie umowy gwarancji bankowej lub ubezpieczeniowej,
• zawarcie umowy ubezpieczenia na rzecz klientów,
• przyjmowanie wpłat klientów wyłącznie na rachunek powierniczy,
• w przypadku przedsiębiorcy posiadającego siedzibę w innym Państwie Członkowskim Unii Europejskiej lub na terenie Europejskiego Obszaru Gospodarczego - posiadanie zabezpieczenia finansowego uznawanego w państwie siedziby.

Co szczególnie istotne – treść gwarancji lub umowy ubezpieczenia musi obejmować upoważnienie dla marszałka województwa lub wskazanej przez niego jednostki do wydawania dyspozycji wypłaty zaliczki na pokrycie kosztów powrotu klienta do kraju. Obowiązek posiadania i regularnego przedkładania marszałkowi województwa aktualnych dokumentów udowadniających spełnienie powyższego wymogu trwa przez cały okres prowadzenia działalności – zatem nie tylko w sezonie turystycznym. Ponadto, marszałek województwa jest uprawniony do występowania na rzecz klientów w sprawach wypłaty środków z tytułu posiadanego zabezpieczenia. W przypadku bierności biura to właśnie marszałek prowadzi działania związane z organizacją powrotu klientów z imprezy turystycznej do miejsca wyjazdu lub planowanego powrotu z imprezy turystycznej.

Minimalna wysokość sumy gwarancji bankowej lub ubezpieczeniowej, a także sumy gwarancyjnej ubezpieczenia od odpowiedzialności cywilnej, ustalana jest jako określony procent, zależny od rocznego przychodu z tytułu wykonywania działalności oraz pobierania przedpłat za organizowane imprezy turystyczne. Zabezpieczenie nie może jednak wynosić mniej niż kwota wskazana w rozporządzeniu, wynosząca od 4.500 euro do nawet 149.000 euro - w zależności od zakresu działania przedsiębiorcy. W odniesieniu do podmiotów rozpoczynających działalność (a zatem gdy kwota rocznego przychodu nie daje się ustalić), kwota zabezpieczenia waha się od 7.500 euro (dla podmiotów organizujących imprezy turystyczne i pośredniczące w zawieraniu umów o świadczenie usług turystycznych na terytorium Polski oraz krajów, mających lądową granicę z Polską, a w przypadku Federacji Rosyjskiej - wyłącznie w obrębie obwodu kaliningradzkiego) do nawet 250.000 euro (w przypadku imprez na terytorium państw europejskich i pozaeuropejskich z wykorzystaniem transportu lotniczego w ramach przewozu czarterowego).

Warto pamiętać, że polscy turyści nie są jedynymi poszkodowanymi przez upadłość biura podróży. Niezwykle barwny przykład, który w dodatku zapisał się na kartach unijnej integracji, został zaprezentowany w orzeczeniu Europejskiego Trybunału Sprawiedliwości z dnia 14 maja 1998 roku w sprawie C-364/96, Verein für Konsumenteninformation przeciwko sterreichische Kreditversicherungs AG. Na niedogodności zostali narażeni klienci austriackiego biura podróży Karthago-Reisen - okrytego tak złą sławą, że właściciel greckiego hotelu zażądał zapłaty za pobyt pod rygorem niewypuszczenia gości z zajmowanych pomieszczeń. Pokorni i spieszący się na lot turyści zapłacili żądaną kwotę, lecz po powrocie ubezpieczyciel biura nie zwrócił im poniesionych dodatkowych kosztów, a sprawa trafiła aż do Luksemburga – in casu przychylnego konsumentom.

Niewypłacalność biur podróży dotyka turystów niezależnie od narodowości. Regulacje zawarte w ustawie o usługach turystycznych, a wymuszone prawem unijnym, mają za zadanie zapewnić zaspokojenie roszczeń poszkodowanych turystów w jak najwyższym stopniu oraz bezpieczny i sprawny powrót do domu – także w aspekcie braku napotykania hotelarzy, grożących swym gościom „aresztem hotelowym”. Do uznania osób dotkniętych niewypłacalnością biur podróży, autorzy pozostawiają werdykt, czy opisane w artykule instytucje prawne faktycznie odnoszą zamierzony skutek, zapewniając kompleksową ochronę.

Jakub Barwaniec
Artur Tim