Polepszenie sytuacji przedsiębiorców między innymi w kwestiach płynności finansowej - taki jest cel noweli ustawy o terminach zapłaty w transakcjach handlowych, podpisanej w dniu 16 października 2015 roku przez Prezydenta RP. Nowelizacja jest podyktowana potrzebą zapewnienia jej zgodności z dyrektywą Parlamentu Europejskiego w sprawie zwalczania opóźnień w płatnościach w transakcjach handlowych i potrzebą wprowadzenia jednolitego mechanizmu naliczania odsetek w obrocie cywilnoprawnym.

Zgodnie z uzasadnieniem do projektu zmiana wyeliminuje możliwość ustalania odsetek na poziomie niższym niż wynikający z przepisów dyrektywy co zwiększy ochronę wierzycieli. Zmniejszenie opłacalności opóźniania płatności poprawi dyscyplinę płatniczą w obrocie. Nowelizacja spowoduje również większą przejrzystość przepisów i zlikwiduje część problemów z jej interpretacją w części dotyczącej obrotu profesjonalnego (np. naliczanie tzw. rekompensaty w sytuacji wystawiania wielu faktur w ramach jednej umowy).

Najważniejsze zmiany wynikające z ustawy to wprowadzenie rozwiązania według którego wszystkie rodzaje odsetek w obrocie cywilnoprawnym będą związane z wysokością stopy referencyjnej Narodowego Banku Polskiego – efektem będzie większy związek między poziomem stóp procentowych a wysokością odsetek. W dotychczasowym stanie prawnym dochodziło do paradoksalnej sytuacji, zakładającej wyższą wysokość odsetek ustawowych od maksymalnych, co powodowało konieczność częstych zmian rozporządzenia określającego odsetki ustawowe.

Ustawa o terminach zapłaty w transakcjach handlowych stanowić będzie lex specialis w stosunku do uregulowań Kodeksu Cywilnego i przewiduje możliwość naliczenia wyższych odsetek za opóźnienie w tzw. obrocie profesjonalnym (między przedsiębiorcami i z udziałem podmiotów publicznych) niż w obrocie powszechnym co ma wzmocnić pożądane postawy płatnicze w obrocie gospodarczym. Odsetki ustawowe za opóźnienie będą wyższe z uwagi na ich funkcję sankcyjną co wyraźnie zróżnicuje zachowanie zgodne z umową (korzystanie z kapitału) od jej naruszania (opóźnienia w zapłacie należności).

W ramach noweli przewidziano również zmiany w kodeksie cywilnym - nowy mechanizm naliczania odsetek maksymalnych, które stanowić będą dwukrotność odpowiednio odsetek ustawowych (kapitałowych) lub odsetek ustawowych za opóźnienie (wzrosty i spadki odsetek maksymalnych nie będą tak gwałtowne).

Przy zachowaniu aktualnie obowiązującej stopy referencyjnej NBP (1,5%), wysokość odsetek ustawowych ukształtuje się następująco:

• Odsetki kapitałowe – 5%
• Odsetki za opóźnienie – 7%
• Odsetki ustawowe za opóźnienie w transakcjach handlowych – 9,5%

Jednocześnie wysokość maksymalnych odsetek będzie wynosiła:

• Odsetki kapitałowe – 10%
• Odsetki za opóźnienie – 14%

Nie sposób z punktu widzenia dnia dzisiejszego ocenić efektów zmian. Teoretycznie mają one sprzyjać zwiększeniu dyscypliny płatniczej w obrocie profesjonalnym oraz wyjaśnić część wątpliwości związanych z dotychczasowym stosowanie ustawy. Doniosłość i zakres zmian wprowadzonych ustawą wymagałyby jednak zachowania dłuższego okresu vacatio legis lub przynajmniej szerszej kampanii informacyjnej dla przedsiębiorców.

Projektowana ustawa nie zawiera rozbudowanych przepisów przejściowych. Większość nowych uregulowań wejdzie w życie 1 stycznia 2016 roku. Stopa referencyjna wówczas obowiązująca będzie mieć zastosowanie do końca czerwca.

Jakub Barwaniec,
Grzegorz Makowski